Een sluipende, ernstige ziekte

Anorexia Nervosa domineert gedachten, gevoelens en het sociale leven

Mensen die lijden aan Anorexia Nervosa (AN) beperken hun energie-inname tot minder dan wat zij lichamelijk gezien nodig hebben. Dit leidt tot een opmerkelijk laag lichaamsgewicht, kijkend naar hun lengte, leeftijd, sekse, ontwikkelingsfase en lichamelijke gezondheid. Cliënten hebben een intense angst om aan te komen, of zij vertonen aanhoudend gedrag om dit te voorkomen, zelfs bij een opmerkelijk laag gewicht. Anorexia Nervosa verstoort de manier waarop mensen hun lichaamsgewicht of figuur ervaren, heeft een onevenredig grote invloed op hun zelfwaardering en leidt tot een aanhoudend gebrek aan inzicht in de ernst van het lage lichaamsgewicht.

Anorexia Nervosa is een medisch-psychiatrische aandoening waarvan de levenslange prevalentie geschat wordt op 1-4% bij vrouwen en 0,3% bij mannen. De eetstoornis ontstaat in de meerderheid van de gevallen voor 18 jaar, maar het aantal gevallen onder meisjes jonger dan 15 jaar lijkt te stijgen. We onderscheiden 2 types Anorexia Nervosa:

• het eetbuien/purgerende type, waarbij de cliënt (met opmerkelijk laag gewicht) eetbuien heeft en vervolgens bijvoorbeeld bij zichzelf braken opwekt of laxeermiddelen misbruikt;
• het restrictieve type, waarbij het ondergewicht voornamelijk ontstaat door lijnen, vasten en overmatige lichaamsbeweging (we spreken hiervan als er in de afgelopen 3 maanden geen sprake was van eetbuien en purgeergedrag).

Lichamelijke gevolgen

Anorexia Nervosa heeft ernstige lichamelijke gevolgen. Hoewel cliënten paradoxaal genoeg regelmatig beweren zich ‘niet ziek’ te voelen of zelfs claimen zich ‘nog nooit zo goed’ gevoeld te hebben, leiden ondervoeding, vermagering en/of compensatiegedrag tot een groot aantal lichamelijke complicaties, waarvan sommige levensbedreigend zijn. Anorexia Nervosa heeft het hoogste sterftecijfers van alle psychische stoornissen!

Een van de eerste fysieke complicaties is het stoppen van de menstruatie. Veel cliënten melden daarnaast slaapproblemen, hartkloppingen, krampen in de benen, een droge, schilferige huid, pukkels en haaruitval. Sommige cliënten klagen over vermoeidheid, anderen hebben juist last van angstige onrust, die zich uit in een drang om te bewegen. Omdat de lichaamstemperatuur daalt, hebben cliënten het vaak koud en krijgen ze snel last van blauwe handen en voeten. In een poging van het lichaam om toch op temperatuur te blijven, groeien er donshaartjes op gezicht, armen en rug. Ook zien we vaak maag- en darmklachten, botontkalking, verlies van spierkracht en bloedarmoede; door de ondervoeding gaat het lichaam spieren en de lever ‘opeten'. Verder kan het tandglazuur worden aangetast door veelvuldig braken. Niet zelden ontstaat er ook een ernstig tekort aan elektrolyten zoals kalium; dit kan leiden tot een hartritmestoornis, zeer trage pols en zelfs een hartstilstand.

Psychische gevolgen

Voor cliënten met Anorexia Nervosa is het getal op de weegschaal de graadmeter voor hun stemming. In het begin van het ziekteproces voelen zij zich nog goed, maar geleidelijk aan worden ze steeds depressiever, onrustiger en angstiger. Ze zijn dan vaak niet meer in staat om positieve gevoelens te beleven en reageren sneller geïrriteerd, prikkelbaar of ronduit vijandig. Naasten ervaren de cliënt als onredelijk of zelfs onuitstaanbaar en merken duidelijk veranderingen in de persoonlijkheid – ouders melden vaak: ‘Dit is onze dochter niet meer’. Sommige cliënten ontwikkelen dwanggedrag en rituelen omtrent eten en op andere vlakken.

Sociale gevolgen

Anorexia Nervosa heeft ook grote gevolgen voor het sociale leven; niet voor niets staat de ziekte bekend als de ‘disease of disconnection’. Het niet durven eten maakt het lastig om gezellig mee te doen aan sociale evenementen. Bovendien kosten de gedachten, angsten en rigide handelingen rondom de eetmomenten veel energie. De ziekte neemt cliënten volledig in beslag, daardoor hebben ze steeds minder ruimte, belangstelling, gevoelens en energie voor dingen die ooit belangrijk voor ze waren: intieme relaties, hobby's, opleiding, werk. In hun machteloosheid kunnen naasten hier emotioneel op reageren; met nog meer wederzijds onbegrip, vermijdende reacties en conflicten tot gevolg.

Het doorbreken van de cirkel

Oorzaak en gevolg lopen bij Anorexia Nervosa vaak door elkaar:cliënten hebben een eetstoornis omdat ze zich slecht voelen én zij voelen zich slecht omdat ze een eetstoornis hebben. Een eetstoornis is in veel gevallen een manier om met lastige gevoelens om te gaan en tegelijkertijd zorgt de ondervoeding er juist voor dat zij zich slecht voelen. Voor een optimaal herstel gaan we dus op twee fronten aan het werk: enerzijds door goede ondersteuning te geven bij het normaliseren van het eetgedrag en het lichaam(sgewicht), anderzijds door onderliggende, samenhangende problemen te behandelen.

Het Minnesota Starvation Experiment

In een bekend wetenschappelijk onderzoek werd onderzocht wat het effect is van uithongering op de mens en wat de beste manier is om hiervan te herstellen. Het toonde o.a. aan dat veel symptomen van Anorexia Nervosa tevens symptomen van ondervoeding zijn. Het behoorlijk extreme Minnesota Starvation Experiment (1950) werd na de Tweede Wereldoorlog uitgevoerd. De 36 proefpersonen waren bij de start zowel fysiek als mentaal helemaal gezond. Dit is wat er met ze gebeurde toen ze werden uitgehongerd:

  - Allemaal ontwikkelden ze een obsessie met eten. Eten werd het belangrijkste in hun leven; alle gesprekken gingen erover, alles wat ze deden draaide hierom;
  - Enkele proefpersonen overtraden de regels en kregen eetbuien. Na zo’n eetbui stortten ze mentaal helemaal in. Zij ontwikkelden Boulimia Nervosa;
  - De meerderheid kreeg mentale problemen, variërend van psychoses en angsten tot depressie, nervositeit en een verlaagd libido;
  - Velen kregen ook fysieke klachten, zoals slaapproblemen, kou en overgevoeligheid voor geluid en licht.

Na afloop van het experiment kregen alle deelnemers eerst extreme honger en enorme eetbuien. Pas na ongeveer een halfjaar (!) normaliseerde hun eetgedrag en gewicht. Wat we kunnen concluderen uit dit onderzoek, is dat veel gedragskenmerken van Anorexia Nervosa dus eigenlijk typische kenmerken zijn van uithongering. Als je deze eetstoornis wilt behandelen, is één ding dus essentieel: ervoor zorgen dat je weer voldoende eet, zodat je uit de overleefstand komt en je hersenen en lichaam weer normaal gaan functioneren. Een tweede les die we kunnen trekken: als het bij mensen zonder onderliggende problemen al een halfjaar duurt voordat hun relatie met eten weer normaal is, dan is het dus niet vreemd als dit in complexe situaties nog langer duurt.